Bij een groeiend aantal fietsers hoort een groeiend aantal fietspaden, maar ook de opwaardering van bestaande fietsinfrastructuur. Verlichting werpt zich daarbij op als een grote quick-win: het verhoogt de zichtbaarheid voor zowel de fietser als andere weggebruikers, waardoor ook het veiligheidsgevoel verbetert. En wat met de andere bewoners rond de infrastructuur? Fietsers zijn immers niet alleen op de weg.
Naast de voor de hand liggende voordelen zijn er een aantal nadelen verbonden aan verlichting langs fietspaden. Het bioritme van dieren kan verstoord worden, wat doorgaans resulteert in heel wat stress. Ook de voortplantingscyclus verandert, en zelfs de levenscyclus van zowel fauna als flora wordt beïnvloed door de aanwezigheid van kunstlicht. Doordat planten meer licht kunnen opnemen dan wanneer dat natuurlijkerwijs niet het geval zou zijn, houden ze langer blad, en die bladeren kunnen aangetast worden door vorst.
Impact op fauna en flora
Wat de fauna betreft, heeft elk dier een andere relatie ten opzichte van licht: het ene is er gevoeliger aan dan het andere. Dit kan een effect hebben op de relatie tussen jager en prooi: wanneer die laatste niet erg gevoelig is aan licht, beseft die soms niet dat die in het kunstlicht wel zichtbaar is voor de jager. Communicatie verloopt stroever tussen soorten met bioluminescentie: glimwormen vinden moeilijker een partner in verlichte gebieden omdat ze de glim van de tegenworm niet kunnen zien. Licht kan bovendien ook verblindend werken, zeker voor soorten die dan weer extra gevoelig zijn voor licht.
Richtlijnen voor verlichting langs fietspaden
Er is dus heel wat impact op de dieren in de omgeving. Het Agentschap voor Natuur en Bos stelt daarom voor om bij de (her)aanleg van fietspaden altijd te vertrekken vanuit het perspectief van dieren, vergelijkbaar met hoe men bij de herinrichting van de publieke ruimte begint vanuit het perspectief van kinderen. De vuistregel voor het plaatsen van verlichting langs fietsinfrastructuur (nieuw of bestaand) is altijd: alleen verlichten waar en wanneer nodig (in het kader van objectieve veiligheid en sociaal welzijn). Binnen de bebouwde kom wordt het licht maximaal gedimd of gedoofd. Brandprogramma’s voor nieuwe verlichting kunnen gemakkelijk modulair worden aangestuurd en een rangorde in verlichting opzetten.
Drukke verbindingsassen binnen dit gebied blijven wel verlicht, maar ook daar kan de verlichting worden gedimd tijdens de daluren. In woonwijken kan deze zelfs volledig gedoofd worden.
Voor verlichting buiten de bebouwde kom heeft het ANB een rangschikking opgesteld:
- Geen verlichting
- Passieve bebakening
- Periodieke verlichting: donker tussen 20u en 6u
- Actieve bebakening
- (Verlichting met een specifiek spectrum: ‘amber’, ‘rood’)
Verder is verlichting wenselijk op kruispunten en andere specifieke punten waar meerdere verkeersstromen/gebruikers samenkomen, met andere woorden waar gemakkelijker conflicten kunnen ontstaan. Hierbij wordt geen onderscheid gemaakt tussen de bebouwde kom en daarbuiten. Verlichting helpt deze punten te signaleren en zichtbaar te maken, waardoor het aantal ongevallen of het gevoel van onveiligheid afneemt.
Lichtregime voor fietssnelwegen
AWV heeft volgend lichtregime voorgesteld voor fietssnelwegen:
- 100% tussen zonsondergang en 20u
- 50% tussen 20u en 23u
- 20% (0%) tussen 23u en 5u
- 50% tussen 5u en 6u30
- 100% tussen 6u30 en zonsopgang
AWV wijst verder op de mogelijkheid om te variëren in landelijke gebieden (doven, dieper dimmen).
Verlichting is met andere woorden geen ‘one size fits all’, maar moet telkens worden bekeken per specifieke route en de biodiverse omgeving. Deze richtlijnen vormen echter wel een sterke basis om van te vertrekken.
Meer weten?
- Lees ook de lokale praktijken over dynamische verlichting op fietssnelwegen in Pelt en Beveren
- Powerpointpresentatie over versnippering en biodiversiteit van het Agentschap Natuur en Bos
