Onderzoek van VUB, UGent en Universiteit Utrecht toont aan dat bij 80% van de fietsongevallen in België en Nederland geen gemotoriseerd voertuig betrokken is. Uit een enquête bij ruim 1.900 fietsers blijkt nochtans dat 60% van mening is dat fiets–motorvoertuigongevallen de oorzaak is van de meeste ziekenhuisopnames onder fietsers.  

Het overgrote deel van de in ziekenhuizen opgenomen fietsers is slachtoffer van een eenzijdig fietsongeval. Dat zijn ongevallen waar geen andere weggebruiker bij betrokken is. Nochtans gelooft een meerderheid van de fietsers dat ongevallen waar een motorvoertuig bij betrokken is de meeste ziekenhuisopnames veroorzaken. Dat blijkt uit onderzoek van VUB en de UGent, in samenwerking met Universiteit Utrecht en de Nederlandse Stichting Wetenschappelijk Onderzoek Verkeersveiligheid bij 1.931 Belgische en Nederlandse fietsers boven de veertig jaar.

Het gepercipieerde risico op fietsongevallen

Fietsers, zowel in landen of regio’s met een lage als een hoge mate van fietsparticipatie, lopen aanzienlijk meer kans om ernstig letsel op te lopen in enkelvoudige fietsongevallen dan in fiets-motorvoertuigongevallen. Het gepercipieerde risico op fietsongevallen (met of zonder motorvoertuigen) is recent onderzocht aan de hand van een vragenlijststudie in combinatie met een studie van de statistieken van ziekenhuisopnames. Het onderzoek bekijkt welke types fietsongevallen de meeste ziekenhuisopnames van fietsers veroorzaken en vergelijkt dat met de resultaten van de vragenlijst waarbij de respondenten gevraagd werd naar welke ongevallan volgens hen het meeste ziekenhuisopnames veroorzaken.

Perceptie vs. realiteit

De studie gebeurde bij fietsers ouder dan 55 jaar in Nederland, en ouder dan 40 jaar in Vlaanderen (een regio met een hoge fietsparticipatie), Brussel en Wallonië (regio’s met een lage fietsparticipatie). Het merendeel van de fietsers (60%) meent dat fiets-motorvoertuigongevallen de meeste ziekenhuisopnames onder fietsers veroorzaken. Dit percentage is het hoogst in Brussel en Wallonië (respectievelijk 71% en 78%) en het laagst in Nederland met iets minder dan de helft van de respondenten (45%). Deze perceptiebias is dus groter in regio’s met een kleiner aandeel fietsers.

Dat verschil in de studiegebieden met een hogere fietsparticipatie – Nederland en in iets mindere mate Vlaanderen – is waarschijnlijk te wijten aan het feit dat de fietsinfrastructuur er meer gescheiden is van het autoverkeer, waardoor fietsers minder blootgesteld worden aan voor gemotoriseerd verkeer met hoge snelheden. Bovendien zijn bestuurders meer geneigd om hun gedrag aan te passen bij grotere volumes fietsers (safety-in-numbers).

Nochtans toont onderzoek aan dat fietsongevallen zonder andere weggebruikers vaker tot ernstige verwondingen en ziekenhuisopnames leiden. Slechts bij 20% van de fietsongevallen zijn auto’s, bestel- of vrachtwagens, motors en bromfietsen betrokken. Bij fietsongevallen met fatale afloop, is wél vaker een gemotoriseerd voertuig betrokken.

De risicoperceptie wordt verder nog beïnvloed door het feit of iemand reeds wel of niet bij een ongeval betrokken is geweest. Fietsers die zelf al betrokken waren bij een fiets-motorvoertuigongeval zien dit type van ongevallen ook eerder als de meest voorkomende oorzaak van ziekenhuisopnames. Het hogere aantal van zelf aangegeven fietsongevallen met een gemotoriseerd voertuig in Brussel (34%) verklaart waarschijnlijk dus ook de angst voor dat type van ongevallen. Dat terwijl fietsers van ouder dan 60 jaar die al betrokken waren bij een ongeval zónder motorvoertuig eerder dit soort ongevallen als de meest voorkomende oorzaak zien van ziekenhuisopname.

Sensibilisering

Uit gegevens van het Agentschap Wegen & Verkeer en de Fietsersbond blijkt dat 55% van de fietspaden in België niet voldoet aan de kwaliteitseisen of de normen van het fietsvademecum. Oorzaken van eenzijdige fietsongevallen zijn o.a. gladheid (bladeren, sneeuw …), obstakels (paaltjes, borduren, werkzaamheden …) en putten, bulten, verzakkingen …

De uitkomst van het onderzoek toont duidelijk dat fietsers de kans op ernstig letsel door eenzijdige fietsongevallen onderschatten. Sensibilisering kan het bewustzijn van het risico op eenzijdige fietsongevallen vergroten en ervoor zorgen dat fietsers aandachtiger zijn en veiliger gedrag vertonen. Aan de andere kant is ook een betere fietsinfrastructuur nodig, zonder obstakels en conform de normen in het fietsvademecum, om fietsongevallen te voorkomen.

De papers bij dit onderzoek vindt u hier (2015, 2020).

Een podcast van De Standaard over het onderzoek kunt u beluisteren op https://www.standaard.be/cnt/dmf20200625_05001814